Bir uygulamayı veya web sitesini en son kullandığınız tarihe dair, muhtemelen çok fazla kullanım deneyimi hatırlamıyorsunuz. İçeriği veya işlevselliği muhtemelen oldukça iyi hatırlıyorsanız , ancak gerçek kullanım deneyimi sizde o kadar yer etmedi ve olması gereken de bu. .
Eğer deneyiminizi böyle hatırlıyorsanız, bu durum muhtemelen kötü bir kullanıcı deneyimine sahip olmanızdan kaynaklanıyordur. İyi tasarlanmış bir kullanıcı deneyimi sorunsuz bir şekilde arka plana uyum sağlamalıdır. Öne çıkması gereken tek an,“Vay, bunu kullanması bir zevk!” diye düşünmenize neden olacak kadar iyi bir kullanıcı deneyimi olan durumlardır.
, (User Experience – Kullanıcı Deneyimi) teriminin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Parantez içinde İngilizce orijinalini ve Türkçe karşılığını verdim ama işimiz burada bitmiyor. Bu konu yani UI&UX arasındaki farklar, UI&UX tasarım ve terimler internet dünyasında – dijital pazarlama alanında çok sık kullanılan terimler ama çok daha önceye dayanan kapsamlı bir geçmişi var.
UI (kullanıcı arayüzü), kullanıcının cihazla etkileşime girmesini, değişiklikler yapmasını, yaptığı değişikliklere uygun çıktılar almasını sağlayan/kolaylaştıran; kullanıcının görebildiği ve erişebildiği her şey olarak tanımlanabilir.
Onlarca yıldır üzerine binlerce kitap yazılan UI ve UX kavramları, kullanıcıların söz konusu olduğu her yerde (yani bir hizmet veya ürün sunulan her yerde) karşımıza çıkan çok önemli kavramlardır. Bu makalemde esas konumuz UX yani kullanıcı deneyimi tasarımı ama UI yani kullanıcı arayüzü tasarımından da bahsedeceğim. Çünkü bu iki kavramın birinden söz etmeden diğerini açıklamak (neredeyse) imkânsız.
UI Tasarım
UI tasarım yani kullanıcı arayüzü tasarımı; grafik tasarım ilkelerine uygun olarak tuşların biçimlerini, renkleri, şekillerini (yani grafik özellikleri) tasarlamak olarak anlatılabilir.
UI, “user interface” kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır ve “kullanıcı arayüzü” anlamına gelmektedir. Aslında kullanıcı arayüzü tasarımını ifade etmek için kullanılan bu kısaltma, insanların karmaşık aletlerle etkileşime girmesini sağlayan ve onları kullanmalarını kolaylaştıran birimlerin tasarlanmasını anlatır. Dolaysıyla televizyonu ya da DVD oynatıcıyı kumanda etmek amacıyla kullandığınız kumanda cihazları ya da PC’lerde, tabletlerde ve telefonlarda bulunan menüler ve tuşlar, bunların ‘grafik tasarım’ ilkelerine göre yerleştirilmesi, tasarlanması UI tasarım kavramının karşılığı olarak gösterebileceğimiz örmeklerdir. Web sitelerinin menüleri, tuş yerleşimleri, renk seçimleri gibi grafik özelliklere uygun biçimde yapılan tasarımlar da ‘kullanıcı arayüzü’ tasarımı (UI) kavramına örnek verebileceğimiz tasarımlardır. Dolayısıyla herhangi bir araç, alet (yani yazılım ve/veya donanım söz konusu olan her şey) üzerinde kullanıcının gördüğü ve etkileşime girebildiği her şey, grafik tasarım ilkelerine uygun tasarlanmış olan her şey, UI tasarım örneği olarak verilebilir. Kullanıcı arayüzü kullanıcıların bir sistemin işleyişini kontrol etmesini ve değiştirmesini sağlayan, araçtan alınan çıktıların kullanıcı tarafından yapılan değişikliklere uygun şekilde alınmasına, sonuçlar üretilmesine imkân tanıyan birimlerdir.
UX Tasarım
UX (user Experience) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Bu kelimeleri bire bir Türkçe’ye çevirince “kullanıcı deneyimi” kelimeleriyle karşılaşıyoruz ama ‘kullanıcı deneyimi tasarımı’ şeklinde çevirmek daha doğru olacaktır. UI tasarımdan farkı, soyut değerleri ortaya çıkarmasıdır. UI tasarım daha çok somut değerlerle ilgiliyken (tuşların büyüklüğü, aralarındaki boşluklar, renkleri), UX tasarım kullanıcıların kullanıcı arayüze ya da bu teknik kullanılarak yapılan diğer tasarımlara baktıklarında ya da kullandıklarında hissettikleriyle, duygularıyla ilgilidir; soyut kavramlar öne çıkabilir. Tabi bu tanımı yanlış ifade etmemek ve yanlış anlamamak gerekir. UX tasarım ilkeleri arasında “ikna edicilik, yararlılık, kullanılabilirlik” gibi ilkeler bulunur ama “teknik açıdan yeterlilik ve başarılı grafik tasarım” ilkeleri de bu ilkeler arasında yer alır.
UX tasarım ortaya koyulan ürünü kullanıcıya en iyi deneyimi yaşatacak şekilde sunmak olarak da anlatılabilir. Görseldeki iki şekil arasındaki farklılık, kullanıcı deneyimi kavramını biraz daha net biçimde anlamamızı sağlayabilir.
Kullanıcı deneyimi ürünleri kullanışlı hale getiren ve kullanıcıların amaçlarına ulaşmasına yardım eden tasarımlardır. Kullanıcı arayüzü ise ürünü mükemmel bir şekilde tasarlamayı hedefler ve kullanıcı deneyimi (kullanıcı testleri gibi verilerle) tasarımı doğrultusunda kullanıcılarla duygusal bağlar oluşmasını sağlayan tasarımlar yapar, kullanıcı arayüzü ortaya çıkartır.
UX ve UI Tasarımcılar Nasıl Çalışır?
UX tasarımcısı kullanıcıların ihtiyaç duyduğu butonları belirler, nereye konulursa (kullanıcı açısından) daha iyi, kullanışlı ve anlaşılır olacağını belirler. Yani kullanıcının isteklerini, düşüncelerini ve duygularını baz alan tasarımlar yapar, işin alt yapısını oluşturur.
Kullanıcıların beklentilerine cevap verebilen bir ürün tasarlamak amacıyla kullanıcı testleri, kullanıcı alışkanlıkları, duyguları ve düşünceleri hakkında detaylı araştırmalar yapan UX tasarımcıları; ürünün soldaki biçimde değil de sağda sergilenen ürün şeklinde (detayları belirleyerek) piyasaya çıkmasını sağlayan kişilerdir.
UI tasarımcısı ise UX tasarımcısı tarafından tespit edilen şekilde tuşları ve/veya diğer malzemeleri ‘grafik tasarım’ ilkeleri doğrultusunda yerleştirir, şekilleri-büyüklükleri-renkleri gibi konularda düzenlemeler yapar.
Kısacası UX ve UI tasarımcılarının her üründe birlikte çalışmaları ve kullanıcıların tüm beklentilerini karşılayan ürünü ortaya koymaları gerekir.
UX Tasarım Örnekleri
NO: 1, Mükemmel tasarlanmış bir ürün. Ama sadece ürün tasarlanmış, kullanıcı deneyimi (UX) tasarlanmamış.
No:1 olarak isimlendirdiğim görseldeki hamburger (çizburger)sadece ürün düşünülerek tasarlanmış ve mükemmel bir tasarım olmasına rağmen müşterilerin isteklerini tam olarak karşılamayabilir ve/veya yeterince müşterinin ilgisini çekmeyebilir.
No:2 olarak isimlendirdiğim görsel ise UX tasarımın örneği olarak gösterilebilir. Ketçap, patates cipsi ve kızarmış tavuklarla birlikte daha iştah açıcı bir şekilde servis edilen bu ürün, UX tasarım açısından başarılı bir örnek olarak sergilenebilir. “UI & UX Arasındaki Farklar” makalemde verdiğim diğer örnekler, özellikle ketçap şişeleri ve tasarımları hakkındaki örnek, UI tasarım ve UX tasarım kavramlarını daha net bir şekilde anlatan örnekler olarak gösterilebilirler.
NO; 2, UX tasarım çalışmaları yapılan ürün, kullanıcının isteklerini ve beklentilerini karşılayacak biçimde, en iyi kullanıcı deneyimini yaşatacak şekilde sunulmuş.
Web sitelerinden örnekler vermek gerekirse, kullanıcılarına site içi aramaları kolay biçimde yapma imkânı sağlayan ve ürünlere gidildiğinde tıklamadan açılan dinamik bir alt içerik kullanan Amazon, UX tasarımın en başarılı örneği olarak gösterilebilir. Sade ve göz yormayan biçimde tasarlanan sayfa, ürün listeleme kısmında sadece ürün görsellerine yer vermesi ama ürün sayfasında gerekli teknik detaylara kolayca ulaşılabilmesini sağlaması sayesinde, kullanıcıların yararına çalışan ve onları gereksiz işlemlerle yormayan bir site olduğunu vurguluyor. Ödeme işlemleri için de 1-click sistemini kullanmaları (tek tıkla ödeme yapılmasını sağlayan sistem), kullanıcılarını yormadan istedikleri sonuca ulaşmalarını sağlayan tercihlerden bir tanesi.
Bizim asıl ilgilendiğimiz bölüm olan web siteleri (kullanıcı arayüzü)de UI ve UX tasarımcılar tarafından birlikte tasarlanması gereken ürünlerdir. İlk görseldeki hamburgere benzer bir şekilde ‘grafik tasarım’ ilkelerine mükemmel şekilde uyum sağlayan bir web sitesi hazırlayabilirsiniz ama kullanıcı deneyimini ve kullanılabilirliği hesaba katarak ikinci görseldeki hamburgere benzeyen bir site hazırlamanız gerekebilir!